Πρέπει κανείς στα δύσκολα να ασκείται όσο μπορεί πιο αποφασιστικά, γιατί οι δυσκολίες
που περνάμε πια και στην Ελλάδα είναι πολύ βαριές και μας έχουνε όλους
στριμώξει όσο δεν πιστεύαμε ποτέ πως θα στριμωχτούμε μέσα στον ρεαλισμό.
Βλέπεις τους πολιτικούς στην τηλεόραση –πήγα
μέσα κι’ έριξα μια ματιά και μιλούσε ο Κουβέλης στον ΣΚΑΙ – και σε πιάνει μελαγχολία πολλών μεγατόνων. Οι 58 και ο Πέτρος 59 και ο Κουβέλης και ο Βενιζέλος με την συγκυβέρνηση και οι εφορίες, οι κατασχέσεις, η ανεργία, η νέα μετανάστευση – όλα αυτά πακέτο με του καθενός το βάσανο χωριστά. Και λες «μήπως ξέχασα κάτι»; Και σκαλίζεις το μυαλό σου μέχρι να στάξει δάκρυ πάνω στο πληκτρολόγιο και μόνο τότε, μετά από πολλή προσπάθεια, θυμάσαι τα βασικά. Τα βιβλία τι λένε, οι μουσικές, η ζωγραφική, η ποίηση, το σινεμά, τα τραγούδια;
Και πρώτα-πρώτα η ποίηση: «Κι όμως», λέει ο Ελύτης κάπου στ’ «Ανοιχτά Χαρτιά» του, «από το τι είναι στο τι μπορεί να είναι περνάς μια γέφυρα που σε πάει, ούτε λίγο ούτε πολύ, από την Κόλαση στον Παράδεισο. Και το πιο παράξενο: έναν Παράδεισο φτιαγμένον από τα ίδια υλικά που είναι φτιαγμένη ακριβώς και η Κόλαση. Δεν είναι παρά η αντίληψη για τη διάταξη των υλικών που διαφέρει – ας την φαντασθεί κανένας επάνω στην αρχιτεκτονική της ηθικής και των αισθημάτων για να καταλάβει -, άλλα που είναι αρκετή ωστόσο για να προσδιορίσει την απροσμέτρητη διαφορά. Εάν η πραγματικότητα, που τη διαμορφώνουν με το ήμισυ του δυναμικού των αισθήσεων και των αισθημάτων τους οι άνθρωποι, δεν επιτρέπει, για την ώρα, και ίσως δεν επιτρέψει ποτέ, την άλλη αρχιτεκτονική ή, αλλιώς, την επαναστατική ανασύνθεση, το πνεύμα μένει ελεύθερο και, για την αντίληψη μου, παραμένει το μόνο που μπορεί να την αναλάβει. Να ποιο είναι το κοινό γνώρισμα που χαρακτηρίζει το γένος των ποιητών: η διάσταση τους με την τρέχουσα πραγματικότητα».
Η διάσταση τους με την τρέχουσα πραγματικότητα, λέει ο Ελύτης, είναι το γνώρισμα των ποιητών. Γι’ αυτό, λέω εγώ, η ποίηση πραγματικά ελευθερώνει και μπορεί να φέρει τ’ απάνω-κάτω και να μεταμορφώσει τη ζωή μας (την υφεσιακή) σε ζωή δημιουργική και αναστάσιμη. Δεν μπορείς να το περιμένεις αυτό από την τηλεόραση και από τον κάθε Κουβέλη –καλά να είναι ο άνθρωπος. Δεν τον κατηγορεί κανείς για τίποτα, αυτός όμως είναι η τρέχουσα πραγματικότητα – και δεν θα επεκταθώ και σε άλλα ονόματα και παραδείγματα για να μην το ρίξουμε στην πολιτική. Πρώτα-πρώτα η ποίηση, είπαμε.
«Αλλά με τις ξόβεργες μπορεί να πιάνεις πουλιά - δεν πιάνεις ποτέ το κελαηδητό τους», λέει παρακάτω πάλι ο Ελύτης. «Χρειάζεται η άλλη βέργα, της μαγείας, και ποιος μπορεί να την κατασκευάσει αν δεν του 'χει από μιας αρχής δοθεί; Καλώς να υπάρχει! Όταν αγγίζει αυτή τα πράγματα - τις λέξεις και τις συζυγίες τους -, η πραγματική νύχτα πέφτει κι ο πραγματικός ήλιος ανεβαίνει και όλες οι τυχόν παρανομίες παύουν ν' αποτελούν μιαν απλή - όπως τις βλέπει ο απλός άνθρωπος – αυθαιρεσία».
Τόσο απλό ήτανε λοιπόν, ε; Να θυμηθώ μονάχα πως πίσω από την πλάτη μου υψώνεται μια μεγάλη ξύλινη βιβλιοθήκη που το κάθε βιβλίο της περιέχει οδηγίες και χάρτες ιδιωτικούς για τα μονοπάτια που ψάχνει κανείς όταν πασχίζει να ξεφύγει από την «τρέχουσα πραγματικότητα» και η ψυχή του μέσα στο κλουβί της φτερουγίζει δυνατά χωρίς να μπορεί να πετάξει και τα αναστατώνει όλα – φτιάχνει έναν ανεμοστρόβιλο εδώ μπροστά στο στήθος, στο διάφραγμα. Αλλά είναι απλό – αν δεν το έχεις ξεχάσει: Υπάρχουν μονοπάτια για να τα ταξιδέψεις αλλοιώς, αρκεί να κάνεις μιαν απλή κίνηση, να σηκωθείς, να κοιτάξεις τη βιβλιοθήκη, να τραβήξεις το βιβλίο –και να ελευθερωθείς για άλλη μια φορά από την «τρέχουσα πραγματικότητα» καταφεύγοντας στην «επαναστατική ανασύνθεση» που μόνο οι ποιητές μπορούν να σου προσφέρουν. Κι’ ας τα έχεις ξανακούσει αυτά τα λόγια πολλές φορές, δεν έχει σημασία, όταν καταφεύγεις στην ποίηση είναι σαν να ανοίγεις το Ευαγγέλιο στην τύχη:
«Όντας στον ελάχιστο βαθμό ποιητικός, αγάπησα στον μέγιστο βαθμό την Ποίηση», λέει πάλι ο Ελύτης, «με τον ίδιο τρόπο που, όντας στον ελάχιστο βαθμό «πατριώτης», αγάπησα στον μέγιστο βαθμό την Ελλάδα. Οπωσδήποτε, δεν είναι από αδεξιότητα που γίνομαι άλλος όταν πιάνω την πένα. Η αλήθεια βγαίνει χυτή σαν το νιόκοπο άγαλμα μόνον μέσ' από τα καθάρια νερά της μοναξιάς· κι η μοναξιά της πένας είναι από τις πιο μεγάλες. Αντίθετα με όσους πασχίζουν στο μάκρος μιας ολόκληρης ζωής να «φτιάξουν» το φιλολογικό τους ομοίωμα, εννοώ να το καταστρέφω σε κάθε ώρα και σε κάθε στιγμή, αποβλέποντας στο πρωτότυπο και μόνο, που, από τη φύση του, είναι για να πλάθεται ολοένα, έτοιμος να το ξαναρχίζω για λογαριασμό ακριβώς της ενότητας ζωής και τέχνης που, νομίζω, βρίσκεται πολύ πριν ή πολύ μετά από τα καμώματα των σαλονιών και των καφενείων».
Μακριά, πολύ μακριά από τα καμώματα των σαλονιών και των καφενείων, ε; Όπως όταν ανοίγεις το Ευαγγέλιο, είπαμε. Έτσι ακριβώς : «Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος». Και λίγο παρακάτω : «Καὶ ἡ ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων. καὶ τὸ φῶς ἐν τῇ σκοτίᾳ φαίνει, καὶ ἡ σκοτία αὐτὸ οὐ κατέλαβεν». (Και το φως λάμπει μέσα στο σκοτάδι και το σκοτάδι δεν μπόρεσε ποτέ να το επισκιάσει και να το εξουδετερώσει) .
Τόσο απλά, τόσο καθαρά και ξάστερα, τόσο αληθινά: Μόνο η επαναστατική ανασύνθεση θα μας διασώσει από την τρέχουσα πραγματικότητα.
- See more at: http://www.toportal.gr/?i=toportal.el.politismos&id=2103#sthash.90FnTvrb.dpuf
μέσα κι’ έριξα μια ματιά και μιλούσε ο Κουβέλης στον ΣΚΑΙ – και σε πιάνει μελαγχολία πολλών μεγατόνων. Οι 58 και ο Πέτρος 59 και ο Κουβέλης και ο Βενιζέλος με την συγκυβέρνηση και οι εφορίες, οι κατασχέσεις, η ανεργία, η νέα μετανάστευση – όλα αυτά πακέτο με του καθενός το βάσανο χωριστά. Και λες «μήπως ξέχασα κάτι»; Και σκαλίζεις το μυαλό σου μέχρι να στάξει δάκρυ πάνω στο πληκτρολόγιο και μόνο τότε, μετά από πολλή προσπάθεια, θυμάσαι τα βασικά. Τα βιβλία τι λένε, οι μουσικές, η ζωγραφική, η ποίηση, το σινεμά, τα τραγούδια;
Και πρώτα-πρώτα η ποίηση: «Κι όμως», λέει ο Ελύτης κάπου στ’ «Ανοιχτά Χαρτιά» του, «από το τι είναι στο τι μπορεί να είναι περνάς μια γέφυρα που σε πάει, ούτε λίγο ούτε πολύ, από την Κόλαση στον Παράδεισο. Και το πιο παράξενο: έναν Παράδεισο φτιαγμένον από τα ίδια υλικά που είναι φτιαγμένη ακριβώς και η Κόλαση. Δεν είναι παρά η αντίληψη για τη διάταξη των υλικών που διαφέρει – ας την φαντασθεί κανένας επάνω στην αρχιτεκτονική της ηθικής και των αισθημάτων για να καταλάβει -, άλλα που είναι αρκετή ωστόσο για να προσδιορίσει την απροσμέτρητη διαφορά. Εάν η πραγματικότητα, που τη διαμορφώνουν με το ήμισυ του δυναμικού των αισθήσεων και των αισθημάτων τους οι άνθρωποι, δεν επιτρέπει, για την ώρα, και ίσως δεν επιτρέψει ποτέ, την άλλη αρχιτεκτονική ή, αλλιώς, την επαναστατική ανασύνθεση, το πνεύμα μένει ελεύθερο και, για την αντίληψη μου, παραμένει το μόνο που μπορεί να την αναλάβει. Να ποιο είναι το κοινό γνώρισμα που χαρακτηρίζει το γένος των ποιητών: η διάσταση τους με την τρέχουσα πραγματικότητα».
Η διάσταση τους με την τρέχουσα πραγματικότητα, λέει ο Ελύτης, είναι το γνώρισμα των ποιητών. Γι’ αυτό, λέω εγώ, η ποίηση πραγματικά ελευθερώνει και μπορεί να φέρει τ’ απάνω-κάτω και να μεταμορφώσει τη ζωή μας (την υφεσιακή) σε ζωή δημιουργική και αναστάσιμη. Δεν μπορείς να το περιμένεις αυτό από την τηλεόραση και από τον κάθε Κουβέλη –καλά να είναι ο άνθρωπος. Δεν τον κατηγορεί κανείς για τίποτα, αυτός όμως είναι η τρέχουσα πραγματικότητα – και δεν θα επεκταθώ και σε άλλα ονόματα και παραδείγματα για να μην το ρίξουμε στην πολιτική. Πρώτα-πρώτα η ποίηση, είπαμε.
«Αλλά με τις ξόβεργες μπορεί να πιάνεις πουλιά - δεν πιάνεις ποτέ το κελαηδητό τους», λέει παρακάτω πάλι ο Ελύτης. «Χρειάζεται η άλλη βέργα, της μαγείας, και ποιος μπορεί να την κατασκευάσει αν δεν του 'χει από μιας αρχής δοθεί; Καλώς να υπάρχει! Όταν αγγίζει αυτή τα πράγματα - τις λέξεις και τις συζυγίες τους -, η πραγματική νύχτα πέφτει κι ο πραγματικός ήλιος ανεβαίνει και όλες οι τυχόν παρανομίες παύουν ν' αποτελούν μιαν απλή - όπως τις βλέπει ο απλός άνθρωπος – αυθαιρεσία».
Τόσο απλό ήτανε λοιπόν, ε; Να θυμηθώ μονάχα πως πίσω από την πλάτη μου υψώνεται μια μεγάλη ξύλινη βιβλιοθήκη που το κάθε βιβλίο της περιέχει οδηγίες και χάρτες ιδιωτικούς για τα μονοπάτια που ψάχνει κανείς όταν πασχίζει να ξεφύγει από την «τρέχουσα πραγματικότητα» και η ψυχή του μέσα στο κλουβί της φτερουγίζει δυνατά χωρίς να μπορεί να πετάξει και τα αναστατώνει όλα – φτιάχνει έναν ανεμοστρόβιλο εδώ μπροστά στο στήθος, στο διάφραγμα. Αλλά είναι απλό – αν δεν το έχεις ξεχάσει: Υπάρχουν μονοπάτια για να τα ταξιδέψεις αλλοιώς, αρκεί να κάνεις μιαν απλή κίνηση, να σηκωθείς, να κοιτάξεις τη βιβλιοθήκη, να τραβήξεις το βιβλίο –και να ελευθερωθείς για άλλη μια φορά από την «τρέχουσα πραγματικότητα» καταφεύγοντας στην «επαναστατική ανασύνθεση» που μόνο οι ποιητές μπορούν να σου προσφέρουν. Κι’ ας τα έχεις ξανακούσει αυτά τα λόγια πολλές φορές, δεν έχει σημασία, όταν καταφεύγεις στην ποίηση είναι σαν να ανοίγεις το Ευαγγέλιο στην τύχη:
«Όντας στον ελάχιστο βαθμό ποιητικός, αγάπησα στον μέγιστο βαθμό την Ποίηση», λέει πάλι ο Ελύτης, «με τον ίδιο τρόπο που, όντας στον ελάχιστο βαθμό «πατριώτης», αγάπησα στον μέγιστο βαθμό την Ελλάδα. Οπωσδήποτε, δεν είναι από αδεξιότητα που γίνομαι άλλος όταν πιάνω την πένα. Η αλήθεια βγαίνει χυτή σαν το νιόκοπο άγαλμα μόνον μέσ' από τα καθάρια νερά της μοναξιάς· κι η μοναξιά της πένας είναι από τις πιο μεγάλες. Αντίθετα με όσους πασχίζουν στο μάκρος μιας ολόκληρης ζωής να «φτιάξουν» το φιλολογικό τους ομοίωμα, εννοώ να το καταστρέφω σε κάθε ώρα και σε κάθε στιγμή, αποβλέποντας στο πρωτότυπο και μόνο, που, από τη φύση του, είναι για να πλάθεται ολοένα, έτοιμος να το ξαναρχίζω για λογαριασμό ακριβώς της ενότητας ζωής και τέχνης που, νομίζω, βρίσκεται πολύ πριν ή πολύ μετά από τα καμώματα των σαλονιών και των καφενείων».
Μακριά, πολύ μακριά από τα καμώματα των σαλονιών και των καφενείων, ε; Όπως όταν ανοίγεις το Ευαγγέλιο, είπαμε. Έτσι ακριβώς : «Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος». Και λίγο παρακάτω : «Καὶ ἡ ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων. καὶ τὸ φῶς ἐν τῇ σκοτίᾳ φαίνει, καὶ ἡ σκοτία αὐτὸ οὐ κατέλαβεν». (Και το φως λάμπει μέσα στο σκοτάδι και το σκοτάδι δεν μπόρεσε ποτέ να το επισκιάσει και να το εξουδετερώσει) .
Τόσο απλά, τόσο καθαρά και ξάστερα, τόσο αληθινά: Μόνο η επαναστατική ανασύνθεση θα μας διασώσει από την τρέχουσα πραγματικότητα.
- See more at: http://www.toportal.gr/?i=toportal.el.politismos&id=2103#sthash.90FnTvrb.dpuf